1.3 Een eerlijke economie

De afgelopen decennia zijn de lonen van normale huishoudens gestagneerd, terwijl bedrijfswinsten recordhoogtes bereikten. Dat is niet eerlijk. Met de Wet Eerlijk Delen geven bedrijven daarom bij dividenduitkeringen werknemers verplicht een bonus. Verder stimuleren we dat de automatische prijscompensatie voor werknemers weer standaard terugkomt in cao’s.

Ze krijgen instemmingsrecht bij grote beslissingen, zoals bij overnames, diversiteit aan de top, dividenduitkeringen en maximale loonverschillen tussen de top en gewone werknemers.

Juist in slechte tijden investeert de overheid. Zo voorkomen we dat de werkloosheid nodeloos oploopt, blijven voorzieningen en diensten overeind en zijn economie en samenleving klaar voor de toekomst. De Europese begrotingsregels zijn de afgelopen jaren steeds ingewikkelder geworden en gaven te weinig ruimte om als overheid een belangrijke rol in een crisis te kunnen vervullen. Er komen daarom nieuwe afspraken in Europa over verantwoorde overheidsfinanciën. Hierbij krijgen overheden de ruimte om te investeren in een eerlijke en fatsoenlijke economie met voldoende banen. Bij investeringen staat de Brede Welvaart voorop; niet alleen het Bruto Binnenlands Product is leidend.

De huidige mededingings- en aanbestedingsregels zijn geschreven vanuit een heilig geloof in neoliberaal marktdenken. Hierin worden burgers gereduceerd tot consumenten. Degenen met de meeste economische macht trekken vaak aan het langste eind. Niet de kwaliteit, maar de kosten staan centraal. Dat moet anders. Wij willen aanpassing van de Europese aanbesteding- en mededingingsregels waarbij mensen en planeet centraal staan en niet de markt. Zo worden goede arbeidsvoorwaarden en duurzaamheidseisen ook meegewogen.

Een eerlijke economie betekent dat we allemaal netjes belasting betalen, want met belastinggeld betalen we de dingen die goed zijn voor ons allemaal. De afgelopen tijd leek er te vaak een verzorgingsstaat te zijn voor grote multinationals en rauw kapitalisme voor de rest. Bij het verdelen van de rekening van de crisis beschermen we mensen zoveel mogelijk en leggen we de rekening neer bij hen die deze het beste kunnen dragen: de multinationals, vermogenden, topinkomens en grote vervuilers. Ook leden van het Koninklijk Huis gaan volwaardig belasting betalen.

De belastingdruk verschuiven we van arbeid naar kapitaal. Voor lagere inkomens gaan het minimumloon, de uitkeringen en de AOW omhoog. Middeninkomens profiteren van een lagere zorgpremie en gratis kinderopvang (zie hoofdstukken 2 en 3). We leggen in de wet vast dat lonen meestijgen met de groei van de economie. De vlaktaks draaien we terug. We gaan belastingontwijking en belastingontduiking in al haar vormen tegen. We introduceren een nieuw toptarief van 60 procent voor mensen die meer dan 150.000 euro per jaar verdienen.

De belasting op spaargeld in box 3 ervaren veel mensen terecht als onrechtvaardig. Box 3 wordt afgeschaft. Er komt een nieuwe progressieve vermogens(winst)belasting voor grote vermogens: hoe groter je vermogen, hoe meer je gaat bijdragen. De schenkingsvrijstelling van een ton voor het eigen huis schaffen we af (zie hoofdstuk 4). Grootaandeelhouders kunnen niet langer belasting uitstellen in hun eigen BV en we hanteren een progressief tarief voor deze groep. Ook gaan we vermogensongelijkheid tegen door ontwijkingsmogelijkheden bij erfenissen (zoals bij de bedrijfsopvolgingsregeling) aan te pakken.

We vragen van grote ondernemingen een eerlijke bijdrage. Er komt een einde aan de steeds lagere belastingen voor grote ondernemingen. Dat betekent onder andere een hoger tarief in de vennootschapsbelasting, minder aftrekposten en een einde aan uitwijkmogelijkheden via belastingparadijzen. De dividendbelasting wordt verhoogd naar 30%. 

We beëindigen de race naar de bodem op het vlak van belastingen. De grondslag van de bedrijfsbelastingen wordt in Europa gelijk. Zo verdwijnen de mogelijkheden tot belastingontwijking in Europa. Bedrijven kunnen lidstaten niet langer tegen elkaar uitspelen. Internationale bedrijven maken land voor land publiekelijk inzichtelijk waar ze actief zijn, hoeveel winst ze maken en hoeveel belasting ze betalen. Met de opbrengst gaan de lasten voor werkenden en sociale ondernemers omlaag.

Facebook en Google betalen straks net als ieder bedrijf belasting. Digitale platforms hebben nu te veel mogelijkheden om de fiscale regels creatief toe te passen. Dit corrigeren we met de zogeheten digitaks. Gegevens zijn eigendom van gebruikers en platformwerkers, niet van de techgiganten (zie hoofdstuk 8).

In de financiële crisis moesten belastingbetalers bijspringen om de onverantwoorde risico’s van banken en beleggers op te vangen. Dat nooit meer. Nog altijd mogen banken elke euro op de balans 25 keer uitlenen. Het kabinet Rutte-3 heeft de buffereisen zelfs versoepeld. Dat is onverstandig en riskant. Wij willen de buffers verhogen naar 10 procent van het kapitaal. De bonuswetgeving scherpen we verder aan. Salarisstijging aan de top houdt gelijke tred met cao-lonen. De bankbelasting gaat omhoog zodat banken meer bijdragen aan de overheidsfinanciën. Met de voltooiing van de bankenunie betaalt voortaan de belegger als banken dreigen om te vallen en niet de belastingbetaler. Banken scheiden hun risicovolle zakenbankactiviteiten af van de nutsactiviteiten.

De economie van de toekomst is duurzaam. Banken en pensioenfondsen stoppen met het financieren van vervuilende activiteiten. De vereisten gaan stapsgewijs omhoog. DNB en de ECB houden toezicht op de risico’s van de fossiele industrie.

De Volksbank blijft een nutsbank en gaat niet naar de beurs. Lange-termijninvesteerders als pensioenfondsen zijn uiteraard wel welkom.

Banken beschikken uitsluitend over betaalgegevens, omdat zij een nutsfunctie hebben: het veilig en goed laten verlopen van het betalingsverkeer. Ze mogen deze betaalgegevens niet verkopen aan derden. De gedragscode waarin dit is geregeld, scherpen we aan zodat de bescherming van privacy vooropstaat.

De afhandeling van woekerpolishouders, roekeloze handel in derivaten en Euribor-fraude is in Nederland slecht geregeld. Gedupeerden wachten te lang op gerechtigheid. Het wordt juridisch mogelijk om sneller tot collectieve oplossingen te komen.

Dit doen we onder andere door organisaties te verplichten aan te tonen dat er bij hen sprake is van gelijke beloning (zie ook hoofdstuk 7).

Bedrijven leggen hun maatschappelijke missie (“raison d’etre”) vast. Helpen ze mensen en planeet, en maken ze daarbij winst? Dan krijgen ze extra hulp en bescherming. Bedrijven die winst maken ten koste van mens en planeet hebben geen bestaansrecht. Sociale en groene ondernemers krijgen een voorrang bij aanbestedingen van de overheid.

Het midden- en kleinbedrijf (mkb) is de banenmachine en innovatiemotor van de Nederlandse economie. Toch betalen deze bedrijven meer belasting dan multinationals. Wij willen echte ondernemers in het mkb ondersteunen. Het tweede jaar loondoorbetaling bij ziekte verzekeren we collectief voor bedrijven tot 25 werknemers, zonder aantasting van de rechten van werknemers. Ook komen er gedurende de coronacrisis meer kredietmogelijkheden, inclusief rentevrije leningen, voor het mkb – bijvoorbeeld door regelingen als Qredits, de BMKB en de GO uit te breiden.

We stimuleren het delen van kennis en maatschappelijke innovaties. Patentwetgeving is nu te veel gericht op het zekerstellen van private winsten, bijvoorbeeld van farmaceutische giganten. Wat betreft onze gezondheid, ons onderwijs of onze leefbare planeet, gaat de patentduur omlaag.

Vakbekwaamheid is op dit moment beperkt wettelijk geregeld. Dit leidt tot oneerlijke concurrentie voor goed opgeleide vakmensen en tot onduidelijkheid voor de consument. Voor bijvoorbeeld leraren, verpleegkundigen en sinds kort ook voor installateurs zijn kwaliteitseisen wettelijk vastgelegd. Maar voor met name taxichauffeurs en bouwvakkers zijn geen wettelijke vakbekwaamheidseisen. Wij vinden dat het vakmanschap, de veiligheid en de kwaliteit belangrijk is. Daarom willen we dat vakbekwaamheidseisen voor vakmensen worden vastgelegd in de wet.

Problemen van vandaag kunnen we vaak oplossen met technologie van morgen. Willen we echte vooruitgang met technologie bereiken, dan kunnen we dit niet overlaten aan de markt. De overheid investeert zelf in baanbrekend fundamenteel onderzoek. Die investeringen richten we op watermanagement, voedselzekerheid, schone energie, zorg en kunstmatige intelligentie. Dat doen we in alle regio’s van Nederland. (zie ook hoofdstuk 5)

Nederland steekt momenteel miljarden in allerlei subsidies, fondsen en fiscale faciliteiten voor bedrijven. Er is een wirwar van regelingen voor innovatie, ontwikkeling, duurzaamheid, topsectorenbeleid, internationalisering, regionale ontwikkeling, interregionale samenwerking, stedelijke ontwikkeling, plattelandsontwikkeling, sectorale projecten, mkb-investeringen, onderzoek en R&D. Het wordt tijd voor een grote schoonmaak. Ons nieuwe industriebeleid geeft richting aan deze regelingen. Wat voor een economie willen wij in Nederland? Welke centrale voorwaarden stellen wij aan het verstrekken van subsidies? Hoe zorgen we dat onze bedrijven de concurrentie aankunnen met de rest van de wereld? Verbeteren van de positie van mens en planeet krijgen voorrang boven private winsten. Wij stellen sociale en ecologische voorwaarden aan subsidies. Daartoe rekenen we criteria voor diversiteit op de werkvloer en voor maximale beloningsverschillen. Het stimuleren van onze economie kan alleen maar samengaan met goed werk en een gezonde planeet.

Het algemeen belang is leidend bij overnames in het bedrijfsleven. Nederland is niet langer spil in de internationale belastingvlucht. We verbieden grote schuldhefbomen. Brievenbusmaatschappijen hebben op de Zuidas niets te zoeken. De trustsector schaffen we af. Op Europees niveau zorgen we voor eerlijke concurrentie. Zodat bedrijven niet hoeven uit te groeien tot monopolist om de slag op het wereldpodium te kunnen slaan. Voor ieder bedrijf op de Europese markt zullen Europese standaarden gelden, zodat we zeker weten dat onze data niet in verkeerde handen vallen.